Cunèṅ: differenze tra le versioni

Naviga nella cronologia in modo interattivo

← Differenza precedente Differenza successiva →

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto

In linea

Versione delle 10:18, 26 feb 2012

Al cunèṅ (Oryctolagus cuniculus, coniglio in italiàn) 'l è 'n mamìfar ch'al fa part dla famija di Leporid. I èṅ difarent da la lèvra parchè, pèna nàa, i n gh'aṅ minga al pèl, i sò òć i èṅ saràa e i dipéndan tutalment da i sò genitór.

Al du bèsti i faṅ part d'l órdan di Lagomorf.

La fémna dal cunèṅ la s ciama cunina.

I cunèṅ i èṅ sòlit vìvar in di galerii scavadi in dal terèṅ e i gh'aṅ gl'urèci dimondi lunghi.

Alimentasioṅ

I cunèṅ ad sòlit i magnan dl'erba, foj sechi, radiś e curteci. Esénd vegetariaṅ al magna però anc al varduri cuma al sédan e al caròti.

A gh'è di mangìm cunfesiunàa par lò e ch'i gh'aṅ 'd avèr dal carateristichi particulari:

fibbra > 18% (fiṅ al 22-25% specialment p'r i sugèt vèć, sedentari o dal pèl lung)
pruteini 12-14% (fiṅ al 16% p'r i àngura durant al cambi dal pèl)
gras sóta al 3%
cals 0,6-1%
fòsfur 0,4-0,8%

A s pénsa śbagliand ch'al paṅ al cunsuma i dènt di cunèṅ. Inveci al silici preśent in dl'èrba al parmèt a i dènt ad crésar cuntinuament e anc ad cunsumar-as naturalment.

Du cunèṅ ch'i èṅ drèe... a magnàr la fója

Anc s'al cunèṅ al sémbra gradir-al, a gh'è da dir che l'alimentasioṅ a baś ad paṅ, féti biscutadi, farìni 'd avena, melasa e carbuidràt in gènar (o di mangìm tut al vòlti) i cauśan dimondi prublema.

Difat, al stómag dal cunèṅ a n gh la cava minga a digerir-i curetament e la fermentasioṅ ad chi magnàr lè la pól cauśar al meteuriśum e pò un blòc gastro-intestinàl cucisióś ch'l'è una dal cauśi principali dla mòrt di cunèṅ ad cumpagnìa.

La cureta alimentasioṅ dal cunèṅ l'è furmada 'd fèṅ in abundansa, vardura frésca e pulida, 250-300 gr p'r ògni chil ad péś dal cunèṅ e acqua sèmpar a dispuśisiòṅ.

'L è impurtant lasàr cal magnàr chè sèmpar a dispuśisiòṅ ad 'l animàl parchè al stómag dal cunèṅ al digerìs in cuntinuasiòṅ e un digiun prulungàa par piò ad dód'ś óri al pól purtàr a patulugìi dimondi gravi ch'i pólan anc masàr-al.

Cumpurtament

Al cunèṅ ad cumpagnìa 'l è generalment afetuóś e sucévul: nunustànt i n dmandan minga sulitamènt dal manifestasiòṅ 'd afèt espliciti (cuma i pólan far i can e i gàt), dimondi cunèṅ i gh'aṅ un cumpurtament particularmènt avèrt e dispunibil a 'l afèt ch'a gh vèn dàa.

Quand i gh'aṅ biśógn ad magnàr, i vèṅ atàc a i pèe dal padròṅ par dmandar-ag al, tirand-as su in sal śampi pusterióri o tirand su al muś.

I cunèṅ i èṅ dimondi pacific e i n disturban minga, i èṅ pulìi e i vìvan in spasi sarnìi da lór e marchiàa, anc più 'd na vòlta, sfargand-as cun al grugn.

A gh'è pò da dir ch'al cunèṅ 'l è dimondi seletìv in dal magnàr: par eśempi, s'a s cata davanti a dal sédan e a dal presémul, al prév sarnir 'l òṅ o c'l àtar a second dal sò gust dal mumènt.

Quand i vólan ripusar-as, i cunèṅ i s dastendan o i ciàpan na puśisiòṅ a balòṅ.

I cunèṅ i èṅ famóś p'r èsar di fifòṅ, difàt i pólan spavintar-as sól a sintir un ciuctèṅ, stand sèmpar in s'l atènti, specialment s'i n s càtan minga in un pòst famigliar.

Curiośità

In dal 1859 Thomas Austin al purtò in Austraglia 24 cunèṅ: adèsa a gh n è a 'l incirca 300 migliòṅ!

Cal fenòmen chè acsè incuntrulàbil 'l à ispiràa in dal 1972 al film americaṅ ad William F. Claxton La nòt dla lunga paura ("La notte della lunga paura" in Itagliaṅ, Night of the lepus al tìtul uriginàl) in du a gh'è un branc ad cunèṅ mutant ch'a s multiplica paurośament e al taca a magnàr la gènt. La prutagunista l'è la Janet Leigh, màdar ad Jamie Lee Curtis, ch'l'è pò la dóna curtlada sóta la docia in Psyco.

Animali della campagna emiliana (tradurre)

@@ Riga 114: / Riga 114: @@
 [[nl:Konijn (dier)]]
 [[nv:Gah]]
+[[or:ଠେକୁଆ]]
 [[pcd:Lapin]]
 [[pl:Królik]]