Emégglia

Artécol in dialèt arzân

L'Emélia ( Emilia in italiân) l’é ‘na regiòun stôrica ed l'Êlta Itâlia , che insèm a la Rumâgna la fōrma la regiòun ed l' Emélia-Rumâgna.
La tôṣ al nòm da la Via Emélia, strêda fâta fêr dal cônsol rumân Emilio Lepido per coleghêr tra 'd lōr al sitê ed Rémin e Piaṣèinsa.

Cunfîn

I cunfîn geogrâfich emiliân în: a matèina i fióm Silêr e Rèn, che la divéden da la Rumâgna, a nôt al fióm Po, che la divèd da la Lumbardìa e dal Vènet, a mezdé al spartidōr dal j âcvi ed l' Apenèin, ch’ al fa da cunfîn cun la Ligória, e cun la Tuscâna.

La cumprènd al pruvînci ed Piaṣèinsa, Pèrma, Rèz, Mòdna, Frêra e Bològna (fôra che la zôna imolèiṣa).

Stôria

A partîr dal 568 d.C. (ân ed l'arîv di Longobêrd ind la Pianûra Padâna) fîn al 1859, l'Emélia la fêva pêrt ed la Lumbardìa e i sô abitânt êren ciamê lumbêrd. L’é vèira però che sté nòm l’é stê dê da i Longobêrd dôp avèir ocupê pêrt dal teritôri ed la regiòun gvernêda da Ròma fâta dal sitê ed Forum Livii (Furlè), Forum Cornelii (Imóla), Faventia (Faèinsa), Bononia (Bològna), Mutina (Mòdna), Regium (Rèz), osèja l'otêva regiòun d ‘ Augusto, ciamêda apûnt Emélia.

Al momèint ed l'invasiòun franco- piemuntèiṣa, in època napoleônica, per fêr in môd che a gnés mìa fât ‘na regiòun lumbêrda trôp potèinta, i piemuntèiṣ a j àn tirê fôra ed nōv l’ idéja d’ "Emélia" (tirând fôra per l'ucasiòun al nòm ed l' antîga regiòun d’ Augusto). Còst l’ à purtê al cambiamèint ed divêrs nòm. Ad esèimpi, Rèz Emélia, préma ed l'Unitê d'Itâlia l’êra ciamêda sōl Rèz o ânca Rèz ed Lumbardéia.

«

Nei dieci mesi che volsero dalla pace di Villafranca alla spedizione dei Mille, l'Italia di mezzo diede prove di virtù civili meravigliose, ma col Piemonte corse dei pericoli gravi forse quanto quelli che il Piemonte stesso aveva corsi, prima della guerra del 1859. I duchi, gli arciduchi, i legati pontifici fuggiti dalle loro sedi, fin da prima di quella guerra, non avevano più osato tornarvi; e allora Parma, Modena, Bologna con la Romagna fino alla Cattolica, si strinsero in un solo Stato, che nel bel ricordo della gran via romana da Piacenza a Rimini, chiamarono l'Emilia.»

(Da Storia dei Mille, Giuseppe Cesare Abba)

Antîga divisiòun polética

I principêl stêt che àn tôt pē int la regiòun, che tânt l’ àn sgnêda, în al Duchêt ed Mòdna e Rèz, al Duchêt ed Pèrma e Piaṣèinsa e al Duchêt ed Frèra; Bològna l’ stêda per dimòndi tèimp la sitê ed cunfîn tra la Longoberdéia e la Rumâgna, mó tra vicèndi sfalsêdi al Stêt ed la Cēṣa l’ à quêṣi sèimper avû dal tót al pusès, fîn al Risorgimèint.

Artéccol in dialàtt bulgnaiṡ

L'Emégglia l'è 'na regiån stòrica d'l Èlta Itâglia, ch'la métt insamm la regiån Emégglia-Rumâgna cun la Rumâgna. La tôl al nomm da la via Emégglia, la strè ch'l à fât fèr al consol romàn Marco Emilio Lepido par lighèr insamm äl zitè ed Rèmin e 'd Piesänza.

Cunfén

I cunfén geogrâfic d'l Emégglia én: i fiòmm Siller e Raggn a maténna, al cunfén cun la Rumâgna, al Po ed såtta, al cunfén cun la Lunbardî, ed såura i mónt d'l Apenén, al cunfén cun la Tuschèna e la Ligûria.

La cunpränd al pruvénzi ed Piesänza, Pèrma, Rèz, Mòdna, Frèra e Bulåggna (fora ch'al distratt ed Iommla).

Stòria

Fén dal 568 d.C. (quand i arrivénn i Lungubèrd int'la Basa padèna) al 1859, l'Emégglia l'era pèrt d'la Lunbardî. Qual ch'l è vair l'è tignimôd che ste nomm l'è stè dè dai Lungubèrd dåpp ch'i avéven occupè la regiån guernè da Råmma ch'l era cunposta dal zitè ed Forum Livii (Furlè), Forum Cornelii (Iommla), Faventia (Faänza), Bononia (Bulåggna), Mutina (Mòdna), Regium (Rèz), la regiån ôt d'Augusto, ch'l era ciamè Emilia in latén.

Al mumänt d'l invasiån dî franzîs e dî piemuntîs quand ai era Napoleone, dezidénn ed creèr al nomm Emilia parché i avéven pòra che la Lunbardî la psess advintèr trôp forta. L'è par quasst che Rèz prémma d'l Unitè l'era ciamè Rèz ed Lunbardî (Reggio di Lombardia).

Antîga divisiån puléttica

I stèd piò impurtant d'la regiån eran al Duchè ed Mòdna e Rèz, al Duchè ed Pèrma e Piesänza e al Duchè ed Frèra. Bulåggna l'è stè par dî ân al cunfén stra i Lungubèrd e la Rumâgna, mo a la fén l'è stè al Stèd d'la Cîsa ch'l à guernè par pió tänp, fén al Risorgimänt.

Artìcol in dialètt frarés

L'Emilia (la's ciama "Emilia" anca in Italian) l'è na regiòn storica dl'Altitalia, in du'c a stà anca Frara. Quand' ch'i à fatt la divisiòn pulitica dil región italian, i l'à misa insiem a la Rumâgna e al dì d'inquò le i è dò regiòn tacade: Emilia-Romagna. La's ciama acsì par via dal consùl rumàn Marco Emilio Lepido, che dal sò temp l'avea fatt far na strada par andar da Rimini a Piasénza, la Via Emilia, par l'apùnt, e acsì l'è dvantà al nom dla región. Frara l'è la sola zità e pruìnza dl'Emilia, cl'è brisa sull'ass dla Via Emilia e c'la'n g'à mai avést nient da spartir con cla storia lì. Difàtt Frara l'è brisa gnuda sù co i antigh rumàn cumpagn' il zità dla Via Emilia, ma dal'Alt Medioevo.

Geografia

A gh'è na mità dla regiòn cl'è in pianura e la va su par giù da la Via Emilia, andand in sù infin al Po, ad sòra a gh'è la Lumbardia e al Veneto; mentar ad sota dla Via Emilia i cmìnzza i Apenin, infin a rivar in Liguria e Tuscana. Ad sóta dla pruìnza ad Frara e la dla dal turént Siller, a Est ad Bulógna, a cmìnza la Rumâgna.

Il pruìnz dl'Emilia le i è: Piasénza, Parma, Rèz, Mòdna, Frara e Bulògna (ma brisa Imola). Tutt chi paìs ch'i stà di là dal Po da vsin a Frara, a's pò dir c'na volta i era Emiliàn, parché i era sota i Esténs prima e sota al Papàt dòp. Quant Napoleòn l'ha ridisegnà i cunfin dl'Italia, l'ha stabilì ch'l'Emilia la rivass infin al Po e la dlà i fuss bela tutt venezziàn.