Petnèda

 Carpśàn

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

Na cresta punk

La petnêda u anca petnadûra l' è la manéra 'd petnèr e 'd mèter sù i cavî a secònda dal stîl e dla moda ch' la persòuna la vōl tgnìr adrē. A s pōl mèter sù na bòuna petnèda per sô còunt, cun la spasèta e 'l phòun u avér-egh biśògn ch' al la mèta sù al barbēr u la paruchéra.

El petnêdi 'd lung al tèimp

La Vèner 'd Brassempouy dala preistòria

La Vèner ed Willendorf, preistòrica

A s pōl avér n' idéa dal petnêdi 'd lung al tèimp s' a s guèrda i artràt dal persòuni in dal pitùri e in dal scultùri dal pasê.

In dla preistòria

Dala preistòria pochi testimuniànsi i ìn rivèdi infìn ai noster dè, mo però a cgnusòm la statuèina dla Vèner 'd Brassempouy, datèda ed 22.000 an prìma 'd Crìst, e quèla 'dla Vèner ed Willendorf ed 20 000 an prìma 'd Crìst, ch' i s pólen der na quèlc idéa 'd soquànti petnèdi ch'i se psìven purtèr in chi tèimp luntàṅ lè.

In dla Meśopotàmia

I Asîr e i Babilonéś i druèven p'r el clasi più sgnóri dal petnêdi élti in sìm'ala suca cun fat sù i cavî a ondi cichi cun di fer chèld, e i purtèven dal tresulèini in del bèrbi , mèinter che invéci i om puvrèt i gh'iven da tgnìr na plèda.

• 
  Al re babilunéś Hammurabi 'dal 1900 prìma 'd Crìst
• 
  Al re Hammurabi cun un dignitàri ins a la préda cun l' iscrisiòun dal só còdes ed léś
• 
  La dèa babilunéśa Ishtar
• 
  Egli antichitè babilunéśi in dal muśèo 'd al Louvre a Parì
• 
  Al re babilunéś Sargon II e dū di só dignitàri, ind un basriliēṿ dal set-sèint prìma 'd Crìst

In dl Egìt antîg

Anca i Egisiàṅ antìg i tgnìven diferensièdi el petnadûri a secònda dal funsiòun 'dal persòuni: piò 'laburèdi e presiōśi i ér'n el petnêdi e piò la persòuna l' éra sgnóra, mo a va anc cunsiderê che la gran pert dal petnêdi laburèdi la s cavèva però da del parùchi u dal bèrbi finti, vist che per dal ragiòun 'd netèsa u anca 'd purèsa religióśa 'l éra custùm p'r i òm ed raśères u tgnîr i cavî dimòndi curt.

• 
  'Na tualèta egisiàna antîga
• 
  Bùst ed 'na sgnóra egìsia
• 
  'Na petnêda a cavî lung
• 
  La stâtva in calchèr 'dl egisiàn scrìba ròs, ed 2500 an prìma 'd Crìst, catê a Saqqara e cunservê in dal Louvre

In dla Grécia antîga

I brònś ed Riace

In dla Grécia antîga a s tgnìva abàsta adré al petnadûri. I stîl i cambièven a secònda 'dal perìod e dal diferèinti sitê, mo un quèl ch' a i cumunèva 'l éra la cura ch' i gh' mitìven in dal risèr el petnèdi sia curti che lunghi, sia i òm che 'l dòni, mèinter che i sèr'v i tgnìven la testa plèda e 'l sèrvi la cròchia 'd cavî.

In dal perìod elenìstic (323 – 31 prìma 'd Crìst), i òm i s petnèven cun piò semplicitè mèinter che cal dòni i 'laburèven de piò el lōr petnèdi: infàti Alesànd'r al Grand 'l 'ìva vlû che i sō suldê i raśìsen dimòndi curt sìa i cavî che 'l bèrbi, che acsè, mèinter ch' i a'rèven cumbatû, nisùn nimîg a gh' i avrèv psû strapèr e druèr p'r intraplèri in dal cumbatimèint corp a corp (al scrivìva Plutarc in dal prìm sècul dòp Crìst), e i òm 'dal sitê i a'rèven cupièven vluntéra cla manéra chè.

• 
  L' Aténa 'd al V sèc. prìma 'd Crìst
• 
  Pan ch' 'l insègna a Dafne a sunèr al sibiōl
• 
  La Vèner ed Prassìtel 'd al IV séc prìma 'd Crìst
• 
  Artràt dal gréc Ganiméde
• 
  Dionîś imberiêg ch' al s pògia a 'n sàtir
• 
  'L Apòl ch' al sòuna la lira
• 
  'L Aristòtel
• 
  Un musàic cun 'l artràt 'd Alesànd'r al Grand

In dla Ròma antîga

'N bùst ed na sgnōra romàna dal prìm sécul dòp Crìst

In dla Ròma antîga i òm i s petnèven cui cavî curt, ecesiunê i sèr'v ch' i tgnìven la plêda. Cal dòni invéci i tgnìv'n i cavî lung, risè, tresè, e tgnû strìc in 'na crôchia dedré; mo durant al perìod imperiêl, p'r el sgnōri a 'ndèva a la môda 'd tgnîr 'na v'luminōśa fràṅśa risèda a l'élta in sìm' a la fròunt.

• 
  'Na s'gnōra romàna 'dal I sèc. prìma 'd Crìst
• 
  Al bust ed Pompèo
• 
  'Na sgnōra romàna 'dal I sèc. dòp ed Crìst
• 
  'Na sgnōra romàna 'dal II sèc. dòp ed Crìst

Dòp 'dla fin 'dl Impér romàṅ

Un ufisièl 'dl Impér biśantèin sculpî in dl Avòri Barberèin, un dìtic 'dl inìsi dal VI sèc. dòp Crìst

• 
  L' Imperadōra Ariàdne tra 'l V e 'l VI sèc. dòp ed Crìst.
• 
  Al re di ostrogôt Teodorìc in na munéda dal 500 d.C.
• 
  Un sigìl cun la ghìgna dal re viśigôt Alarìc II
• 
  La regìna Teodolìnda in na stampa tèrda
• 
  Na miniadûra cul frê dutōr Custantèin 'l Africàṅ 'dl XI sèc. dòp Crìst
• 
  Na còpia a cavàl, sculpìda ins al dedré 'd un spèć 'd al 1300

Vóś lighèdi

• cavî
• barbér
• paruchér
• pèten
• spasèta
• bigudèin
• phòun
• mulèta

Varietè 'd petnèdi śvèini ai nòster dè

• Afro
• Atéba
• Banàna
• Còva 'd cavàl
• Crèsta irochéśa

Manéri 'd dîr

• (EGL) Der 'na petnêda a 'n quelchidùn, (IT) Rimproverare aspramente qualcuno.

Culegamèint estèren

• (IT) La sô schéda in dal Disiunàri "Grandidizionari"
• (EN) History of Hairstyles