Sân Martèin: differenze tra le versioni

Da Wikipedia.
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m robot Aggiungo: vo:San Martino in Rio
Nessun oggetto della modifica
Riga 1: Riga 1:
{{Template:Variant|ARZ}}
{{Variant|ARZ}}
{{SCHEDA COMUNE

|COMUNE={{MSG|San Martino in Rio|ARZ=Sân Martèin}}
'''San Martèin''' (San Martino in Rio in [[italiân]]) l’é un cmûn ed 7.234 abitânt in [[pruvîncia ed Rèz]] ind la pianûra tra mezanôt e matèina ed la pruvîncia, a 15 chilômeter da [[Rèz]].
|IMMAGINE=Sanmartinoinrio002.jpg

|DIDASCALIA={{MSG|Il castello <small>(Foto Giuseppe Maria Codazzi)</small>|ARZ=Al castèl <small>(Fôto Giuseppe Maria Codazzi)</small>}}
Frasiòun: Gazêda, Usteriôla, Stiôl, Trignân, Marsân.
|PROVINCIA={{MSG|di Reggio nell'Emilia|ARZ=[[pruvîncia ed Rèz|ed Rèz]]}}

|CARTINA=REGGIO
Cmûn cunfinânt: [[Campgajàn|Campgajân]] (MO), [[Curèz]], [[Rèz]], [[Rubēra]]
|STEMMA=San Martino in Rio-Stemma.png

|NUMABITANTI=7411|NUMQUANDO={{MSG|febbraio 2007|ARZ=fervêr dal 2007}}

|SUPERFICIE=22.65|ALTITUDINE=36|PREF=0522|CAP=42018|ISTAT=035037|CATASTO=I011
[[Image:Sanmartinoinrio002.jpg|thumb|300px|Al castèl.<br> ''Fôto Giuseppe Maria Codazzi'']]
|LAT=44.7338|LONG=10.7861|NOMEGOOGLE=Sân Martèin, còurs Umberto I° 22
|ABITANTI={{MSG|Sammartinesi|ARZ=???}}
|PATRONO={{MSG|San Martino da Tours|ARZ=Sân Martèin}}|FESTAPATRONO={{MSG|11 novembre|ARZ=11 ed novèmber}}
|FRAZIONI={{MSG|Gazzata|ARZ=Gazêda}}
|CONFINA={{MSG|(nord) Correggio, (est) Campogalliano (MO), (sud) Rubiera e (ovest) Reggio nell'Emilia|ARZ=(mezanôt) [[Curèz]], (matèina) [[Campgajàn|Campgajân]] (MO), (mezdé) [[Rubēra]] e (sira) [[Rèz]]}}
|SITO=www.comune.sanmartinoinrio.re.it
|SINDACO=Oreste Zurlini|SINQUANDO=30/05/06
|TELCOM=636711|EMAILCOM=segreteria@comune.sanmartinoinrio.re.it
|DEMOGRAFIA={{DEMOGRAFIA
|1861|3184|1871|3424|1881|3406|1901|3768|1911|4617
|1921|5219|1931|5456|1936|5416|1951|5330|1961|5026
|1971|5012|1981|5149|1991|5410|2001|6484|2007|7411}}
}}
'''San Martèin''' (''San Martino in Rio'' in [[italiân]]) l’é un cmûn ed pió ed 7000 abitânt in [[pruvîncia ed Rèz]] ind la pianûra tra mezanôt e matèina ed la pruvîncia, a 15 chilômeter da [[Rèz]].


=Stòria=
=Stòria=

Versione delle 02:38, 15 Dec 2007

Artécol in dialèt arzân

San Martino in RioSân Martèin
Il castello (Foto Giuseppe Maria Codazzi)Al castèl (Fôto Giuseppe Maria Codazzi)
ProvinciaPruvînciaPruvénziaPruvèinsa
di Reggio nell'Emiliaed Rèz
AbitantiAbitântAbitàntAbitànt
(febbraio 2007fervêr dal 2007)
7 411
SuperficieMetradûraEstensiånEstensiòun
(327 ab/km²)
22,65km²
AltitudineAltèsaAltazzaAltèssa
36m
Pref.tel. / CAPPrefés e côdisPreféss e côdgPreféss e còdiṡ
0522 / 42018
Cod.ISTAT/catastoCod.ISTAT/catâstCod. ISTAT/catâstCod.ISTAT/catàst
035037 / I011
CoordinatePuṣisiòunPuṡiziånPusisiòun
Nome abitantiNòm di abitàntNuminâja
Sammartinesi???
Santo patronoSânt prutetòurSant prutetåurSànt prutetór
(11 novembre11 ed novèmber)
San Martino da ToursSân Martèin
FrazioniVéliFraziónFrasiòun
GazzataGazêda
Comuni contiguiCmûni ṣvinântCmóṅni ataîṡCumùn tachèdi
(nord) Correggio, (est) Campogalliano (MO), (sud) Rubiera e (ovest) Reggio nell'Emilia(mezanôt) Curèz, (matèina) Campgajân (MO), (mezdé) Rubēra e (sira) Rèz
Sito istituzionaleSît dla cmûnaSît dla cmóṅnaSit dal cumùn
SindacoSéndechSénndicSéndech
(30/05/06)
Oreste Zurlini
Tel. comuneTel. cmónaTel. cmóṅnaTel. cumùn
0522-636711
Email comuneEmail cmónaPòsta eletrònica cmóṅnaEmail cumùn

Evoluzione demograficaCambiamèint dal nómer di abitânt int al tèimpCanbiamänt dal nómmer di abitànt int al tänpCambiamèint dal nómmer di abitànt in dal tèimp

(anno)(ân)(àn)
(abitanti)(abitânt)(abitànt)(abitànt)
1861
3 184
1871
3 424
1881
3 406
1901
3 768
1911
4 617
1921
5 219
1931
5 456
1936
5 416
1951
5 330
1961
5 026
1971
5 012
1981
5 149
1991
5 410
2001
6 484
2007
7 411
Dati Nómer ed l'Nómmer dlNómmer ed l'ISTAT - grâfica dla Vichipêdia.- grâfica dla Vichipêdia

San Martèin (San Martino in Rio in italiân) l’é un cmûn ed pió ed 7000 abitânt in pruvîncia ed Rèz ind la pianûra tra mezanôt e matèina ed la pruvîncia, a 15 chilômeter da Rèz.

Stòria

S’arfân a la préma metê dal XI sècol i prém ducumèint che pêrlen ed Sân Martèin in Ré dōve a’s lumîna al Sânt prutetôr cun al castèl. Carlo Magno l’à regalê sté tèri a la Cêşa ed Rèz e prôpria al Vèschev Niccolò Maltraversi, int al 1050 cîrca, a j à cedûdi a Bonifacio ed Canòsa; dôp la fiōla Matélda ed Canòsa l’à intestê al fèdev a ‘n nôbila faméja arzâna: i Roberti da Tripoli int al 1115 cîrca. Dal 1115 al 1430, la céca capiltêla de sté fèdev l’îva ciapê al nòm ed “Martèin de’ Roberti”. Int al 1157, al castèl al vîn butê zò dal trópi ed Federico Barbarossa. Int al 1348, , Nicolò, Bertone e Guido Roberti da Tripoli, àn fât un pât cun al Marchèiş d’Este gh’àn garantî apôg e dêregh alôg, àn utgnû “l’invistidûra” cme i vèira Sgnōr ed Sân Martèin. Al castèl al vîn ed nōv butê zò int al 1353 da i Gunşêga che a’s cunsiderêven aversâri di Roberti aleê al Marchèiş d’Este. Mó l’ân dôp, turnê i fevdatâri, la Rôca l’é stêda arfâta cun l’apôg finansiâri di Visconti. Int al 1368, l’imperadōr Carlo IV l’à cunfermê “l’invistidûra” di Roberti inséma al fèdev mó, entrê in quistiòun cun j Estèins che ind al mèinter êren dvintê Marchèiş ed Rèz, êren stê custrèt a bandunêr la Rôca e an fêregh pió ritōren. Nicolò d’Este l’îva mandê un só deleghê per permèter la giurişdisiòun a léber cmûn. Al Cusèli d’ j Ansiân a s’în impgnê ind la scritûra di "Statuta" rególi bòuni per gvernêr al teritôri dal pûnt ed vésta aministratîv, civîl e giudisiâri. Stè ôvra, fâta da sînch léber divîş in capétol e artécol, la gh’à la dâta dal 1440, e la tgnirà dacât, ânch ind i ân dôp, un rōl ed grôsa impurtânsa.

Borso d'Este, dvintê Dóca, l’à cedû al fèdev a la sitê ed Rèz, in sègn d’arcgnusèinsa pr’ avèirel tôt in paèiş luntêra; int al 1501 Ercole I° l’à dê a só fradèl Sigismondo “l’invistidûra” al fèdev e al gh’à zuntê Campgajân, e Castlarân. Da cl’ ân, j erêd ed Sigismondo as’în ciamê “Estèins ed Sân Martèin” e al fèdev l’é dvintê “Sân Martèin d’Este” A s’arfà a la metê del XVI sècol, al druvêr i culōr biânch e azór cme insègna dal Cmûn. Int al 1571 tra impurtanti fèsti e l’entişiâşem da pôpol, l’ Arsivèschev ed Milân Cardinêl Carlo Borromeo invidê ind al castèl, al benedés la nōva campâna ed la cêşa. Int al 1590 per volontê dal pêpa Gregorio XIV l’é stêda spustêda l’Arsipretûra da Prê a Sân Martèin e fundêda la Colegêda. Filippo I l’é ste al prém, d’ j Este Martèin” a ciamêres cun al tétol ed Marchèiş. Ind al 1600, cun al butêr zò la vècia, s’é cumincê i lavôr per la nōva Colegêda parochiêla. Int al 1607 a vîn avêrt al Mûnt ed Pietê grâsia a ‘n’ ereditê lasêda da A.Magistrelli. Int al 1618 a se stâmpen al ”Costitusiòun” (l’insèm di “Avîş” mandê fôra da i Sgnōr dôp la scritûra “Statuta”). Int al 1648, a s’é fât, per ordén dal Marchèiş, al Cunséli generêl dal pôpol (furmê dal faméj pió impurtânti dal paèiş) ch’ l’à indichê, da cl’ân l’é in dôp, i cumisâri ‘d un ôrghen ed grôsa impurtânsa al Cunséli d’ j Ansiân La fésta dal Sânt prutetōr dal Marchesê ed Sân Martèin la vîn apruvêda da Vèschev Muns.Marliani, ch’ l’à ânca dichiarê ubligatôria la fésta.

Int al 1727 a’s cunclód la costrusiòun ed la Tòr Cévica cumincêda int al 1585 e l’utîn la campâna sōl int al 1804. La môrt ed Carlo Filiberto II, int al 1752, la fà finîr la râsa estèins ed S.Martèin e al fèdev l’êra pasê sòta la Câmbra Duchêla ed Mòdna ch’l’à inviê di Gvernadōr.

Vint’ân dôp int al 1772 Don Paolo Rango d'Aragona l’à cumprê al marcheşê més in vèndita e l’é armêş padròun fîn al 1792, in cl’ân al marcheşê al cuntêva cîrca 3.227 abitânt stremnê int al paèiş e int al véli ed Prê, Lemisòun, Gaşêda, Siôl, e Trignân. Int al 1791, per mêrit dal j ereditê lasêdi da G. Campari, e C.Condulmeri a vîn inavgurê l’uspedêl e a’s mânda avânti al scanşlamèint dal cumpagéi religiōşi. Sân Martèin in sègvit a la ééRivolusiòun francèişa]] l’à fât pêrta ed la Repóblica Cişalpèina mó int al 1800 l’à pêrs al véli ed Prê e Lemisòun che êren pasêdi sòta la giurisdisiòun ed Curèz. La Restaurasiòun l’à ripurtê al marcheşê sòta la properietê estèins fîn al 1859 quânda l’é nê al Règn d’Itâlia.

Palâs, cêşi e monumèint

Tòr Cèvica

Al sémbol pió significatîv ed ‘na comunitê, dôp la cêşa, l’é la tòr Cèvica e ânca per i sanmartinèiş l’é acsé. La Tòra ed San Martèin l’é cumincêda int al setèmber dal 1585 cme gh’é scrét ind i documèint tgnû dacât ind l’ Archévi comunêl. Mésa ed frûnt al la Rôca l’é stêd finîda pió ed sèintquarant’ân dôp.

Rôca Estèinsa

La Rôca, dôpo èsser stêda butêda zò da Federico Barbarossa int al 1167, l’é stêda arfâta cun dal tòr pió rubósti. Al fabrichêt cun piânta a quâter cantòun la mantîn intâta ‘na tòr quadrêda, cun la merladûra ghibelèina. A l’intêren j ambiĵnt pió impurtânt în la Capèla ed Sân Zvân (XV sècol) e soquânti câmbri cun castòun piturê, pitûri a frèsch e stóch che s’afrân a sècol XV-XVIII. Al dé d’incō la Rôca la gh’à: al piân tèra al Musèo ed l’Agricultûra e dal Mònd Rurêl, al piân nôbil a gh’é la Bibliotêca

Colegêda ed Sânt Martèin e Venèrio

Ind al cōr dal cèinter stòrich Sanmartinèiş la facêda ed la Cêşa Parochiêla la dà in ‘na piâsa lêrga insèm a la Rôca Estèinş e a la vècia cà Pretôria, bèla pôst ed la Comunitê. La vîn numinêda int al Bòli puntifési dal 1144-1146 cun al tétol ed Capèla ind al plebanêt ed Prê. Vêrs la fîn dal 1500 al marchèiş Filippo I d’Este, ûn di pió famōş fevdatâri ed Sân Martèin, l’utîn dal pêpa Gregorio XIV la pusibilitê ed tirês só, ind la só céca capitêla ‘na Colegêda. L’impiânt l’é a crōş grêca cun quâter capèli angolêri che câmbien la piânta in un quadrê. Al preşbitèri l’é zuntê a la piânta quadrêda cme ânca la Capèla estèinsa, adèsa dal Santésim Sacramèint, e la capèla dal Crést môrt. La cêsa l’é cupiêda, in schêla ed còla ed la Başélica ed la Beêta Vèrgin ed la Gêra ed Rèz. L’intêren l’é a trèi navêdi cun dêş altêr e cópla.

L a cêşâ l’é inttulêda a Sân Martèin Vèschev ed Tours e a Sân Venèrio Mârtir ch’al j arléqui în tgnûdu dacât dèinter un reliquâri artéstiche regalê da Margherita di Savoia Este, Marchèişa ed Sân Martèin. A l’intêren în dimòndi al j ôvri che es tînen dacât cme ânca i corêdo ed sagrestéia D’ed là dal pêli d’altê în dègn ed nôta i paliôt in scajôla carpşâna e al stôfi a tgnû dacât int la sagrestéia. L’ôvra ed Sân Martèin che al regâla al mantèl al puvrèt l’é ed la fîn dal XVI sècol e al preşèinta bèin şmachê carâter d’imitasiòun emiliân fât da un pitōr lochêl. La tèila ed Sân Carlo Borromeo i urasiòun e la Vèrgin cun al Bambèin in glôria l’é di prém ân dal sècol XVIII, probabilmèint de scōla frarèişa. La tèila ed la Madòna cun al Bambèin in trôno, Sân Jusèf, Sân Pêder e Sân Francèsch l’é ‘n’ ôvra dal setsèint ‘d un pitôr lochêl. La tèila ed l’Anunciasiòun l’è un bòun lavōr dal têrd sincsèintde scôla bulgnèişa. . La figûra ed la Madòna dal Pilâster, mésa dèinter ind al quêder ed la “Santésima Trinitê” cunsiderêda ed Domenico Tintoretto fiōl dal famōş Jacopo e al capitèl cun stèma di Roberti da Tripoli adèsa druvê cme al pè ed la vâsca dal batèz a deşvînen da la vècia cêşa ed l’ân mél.La tèila di Sânt’ Antòni da Pâdva e Sân Francèsch in adurasiòun ed la Figûra ed la Madòna l’ a ‘s arvîşa al quêder dal Tintoretto. In sté chēş an s’ cgnòs mìa al nòm dal pitōr ch ‘ l’êra ûn dal pôst o un arzân dal sesèint.

Cêşa ed Sân Chêrel di Capusèin

Tirêda só insèm a la cêşa di Capusèin per vrèir dal Marchèiş Carlo Filiberto d’Este Sân Martèin, la cêşa ed Sân Chêrel Borromeo la vîn cunsacrêda int al 1618. Un fêls plafòun in lègn fât da pôch al lôga la vôlta uriginêla. Ind al lêt ed mansèina ed la navêda a gh’è trèi capèli cu altêr. A l’intêren a gh’în dal jôvri impurtânti cme tèili di sècol XVI e XVII, e paliôt in scajôla e altêr intarsiê. Dimòndi impurtânt l’é laltêr magiōr cun al tabernâchel intajê e intarsiê dal sècol XVIII. La tèila in dōve Sân Francèsch al ricêv al piêghi l’é ‘na fatûra ed manēra dimòndi interesânt ânca per la spiegasiòun dal paeşâg. La tèila dal Presèpi l’é ‘na côpia antîga, fôrsi dal têrd sesèint, dal famōş quêder “Notte” dal Curèz ch’l ‘ êra ind la cêşa arzâna ed Sân Prôsper e adèsa l’é a Dresda. Al tèili ed Sân Sebastiân duvîven èsser i laterêl ‘d un grând quêder fât pó a pès cme fân vèder i pcòun armêş só i lêt e al paeşâg ch’ al cunténva idealmèint in ògni tèila. Al jôvri a gh’àn la dâta dal 1521 e firmêdi da Ercole Banci un pitōr frarèiş.

Véli

Gazêda

I prém documèint che a dîşen ed la preşèinsa de sta véla a s’arfân al 1063 e al 1092. Int al pôst ciamê Sân Pelgrèin a gh’êra un castèl ch’ l’é steda la cà di Muti che àn ânca ciapê al nòm ed “Della Gazzata”, ûn de stà famèja l’êra al famōş arzân ciamê Caco, câp di Ghbelèin môrt a Rèz int al 1265, masê da i só aversâri. Al castèl stê ânca di Sessi, mó, sèmbra, ch’ mal fó armêş abitê da i Della Gazzata che int al 1349 a j àn subî lasêlt ed Gilberto Fogliano ch’ l’è dvintê al padròun, cun l’ingân, dal castèl e ch’ a l’à butê zò completamèint. L a véla l’é armêşa vint’ân sòta a i Fogliani pó di Roberti e da alōra l’é andê a drê al vicèndi ed Sân Martèin in Ré. Dipendèint dal cunvèint ed Sân Prôsper ed Rèz, la Cêşa, dedichêda a la Nativitê ed Maria int al 159 l’é stêda unîda a la Cêşa parochiêla ed Sân Martèin e int al 1803 a gh’é stê zuntê la tòr.

Stiôl

La cêşa de Stiôl, dedichêda a Sân Damaso, l’é numinêda in un documèint dal 963 ed Ottone I. Sta véla l’é sèimper stêda al Cmûn ed Sân Martèin in Ré e a n’à sèimpr segvî al só sôrti. Int al 1573 Stiôl al s’ é unî cun Sânt’Agata; pó quând la s ó cêşa l’éstêda arfâta a gh’é ed nōv la separasiòun.


Trignân

La legènda la vôl al só nòm lighê a un fât curiōş: ind al tèimp ed ‘na guèra, int al paèiş êren armêş in véta sōl trî abitânt; pió probabilmèint al nòm al gh’à urègin rumâni lighêdi a la religiòun ed Giano. La preşèinsa ed la Cêşa ed Trignân la s’ vèd in un dpcumèint dal 1302 e l’êra sóta a la Pēv ed Prê. Tóta la véla l’é sèimper stêda dipendèinta politicamèint e aministrativamèint al casèl ed Sân Martèin e a ‘à segvî ânca la stòria.


Personâg famōş

Henghel Gualdi sunadōr ed clarèin
Daniele Adani zugadōr ed balòun.
Frê Sacacio e Pietro Della Gazzata àn cuntê i fât sucès ind l’arzân fîn al 1414.
Tommaso Casali, de Stiôlo dutōr e studiōş ed la natûra (sec. XVIII)
Giovanni Magnanini (1841 - 1901) musicésta

Curiositê

In sté cmû a’s câta al "Bar Mario" cantê da Luciano Ligabue ind la cansòun cun al ‘stès nòm. Adèsa però còl bâr l’à cambiê gestiòun e al gestōr an n’é pió al famōş Mario Che l’é gnû só int al 1956 ûn di pió vèc musèi ed vèci mâchini d’Itâlia www.museodellauto.it al sît l'é che ch’ l’ ôspita adèsa 40 mâchini e 12 môto dal 1910 al 1980.

A gh’é ‘na socetê ed palavōlo Al sî l'é che