Carpnèida: differenze tra le versioni
mNessun oggetto della modifica |
Nessun oggetto della modifica |
||
Riga 5: | Riga 5: | ||
|DIDASCALIA={{MSG|Piazza Municipio|ARZ=Piâsa dal Municépi}} |
|DIDASCALIA={{MSG|Piazza Municipio|ARZ=Piâsa dal Municépi}} |
||
|CARTINA=REGGIO |
|CARTINA=REGGIO |
||
|STEMMA= |
|STEMMA=Carpineti-Stemma.png |
||
|PROVINCIA ={{MSG|provincia di Reggio Emilia|ARZ=[[pruvîncia ed Rèz|Rèz]]}} |
|PROVINCIA ={{MSG|provincia di Reggio nell'Emilia|ARZ=[[pruvîncia ed Rèz|ed Rèz]]}} |
||
|NUMABITANTI= |
|NUMABITANTI=4199|NUMQUANDO={{MSG|febbraio 2007|ARZ=fervêr dal 2007}} |
||
⚫ | |||
|SUPERFICIE=89.61 |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
|ABITANTI={{MSG|Carpinetani|ARZ=Carpinetân}} |
|ABITANTI={{MSG|Carpinetani|ARZ=Carpinetân}} |
||
|PATRONO={{MSG|San |
|PATRONO={{MSG|San Vitale ???|ARZ=???}}|FESTAPATRONO={{MSG|???|ARZ=???}} |
||
| |
|FRAZIONI={{MSG|Guarda l'elenco|ARZ=Guêrda [[Carpnèida#Frasiòun|la lésta]]}} |
||
|CONFINA={{MSG|(nord) Casina, Viano, (est) Baiso, (sud) Toano, Villa Minozzo, e (ovest) Castelnovo ne' Monti|ARZ=(mezanôt) [[Caşîna]], [[Viân]], (matèina) [[Baîş]], (mezdé) [[Toân]], [[Vèla Mnôs]] e (sira) [[Castelnōv di Mûnt]]}} |
|||
|FRAZIONI={{MSG|Guarda l'elenco|ARZ=Guêrda [[Carpnèida#Frasiòun|l’elèinch]]}} |
|||
⚫ | |||
|CONFINA={{MSG|Baiso, Casina, Castelnovo nei Monti, Villa Minozzo|ARZ=[[Baîş]], [[Caşîna]], [[Castelnōv di Mûnt]], [[Toân]], [[Viân]], [[Vèla Mnôs]]}} |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
}} |
}} |
||
Riga 26: | Riga 24: | ||
[[Image:Castello di Carpineti.jpg|thumb|left|250px|Vésta dal [[Castèl ed Carpnèida]]]] |
[[Image:Castello di Carpineti.jpg|thumb|left|250px|Vésta dal [[Castèl ed Carpnèida]]]] |
||
== Stòria == |
== Stòria == |
||
Abitê fîn da la stòria antîga, in sté teritôri în pasê i Lègor, i Rumân, i Bişantèin e i Longobêrd. Préma ed l’ân mél ind al só teritôri a gh’êra Verabolo, pôst ‘d un ''pago''(distrèt campagnôl) rumân pó bişantèin. Préma ed la cunquésta longoberda, in època bişantèina, la cêşa lochêla, urganişêda atōrna a l’ antîga Pēv ed Sân Vitêl, l’êra dipendèinta dal vèschev ed [[Ravèna]]. Lòung al crinêl Valèstra-Fósla prubabilmèint a gh’êra al ''limes'', oséja al cunfîn, fra i teritôri sòta a Bisanzio e quî longobêrd. |
Abitê fîn da la stòria antîga, in sté teritôri în pasê i Lègor, i Rumân, i Bişantèin e i Longobêrd. Préma ed l’ân mél ind al só teritôri a gh’êra Verabolo, pôst ‘d un ''pago''(distrèt campagnôl) rumân pó bişantèin. Préma ed la cunquésta longoberda, in època bişantèina, la cêşa lochêla, urganişêda atōrna a l’ antîga Pēv ed Sân Vitêl, l’êra dipendèinta dal vèschev ed [[Ravèna]]. Lòung al crinêl Valèstra-Fósla prubabilmèint a gh’êra al ''limes'', oséja al cunfîn, fra i teritôri sòta a Bisanzio e quî longobêrd. Carpnèida l’ à ‘vû ‘na particulêra impurtânsa al tèimp ed la cuntèsa [[Matélda ed Canòsa]] marchèişa ed [[Tuscâna]] e ûltma repreşentânt ed la râsa ‘d j [[Attoni]]. |
||
Carpnèida l’ à ‘vû ‘na particulêra impurtânsa al tèimp ed la cuntèsa [[Matélda ed Canòsa]] marchèişa ed [Tuscâna]] e ûltma repreşentânt ed la râsa ‘d j [[Attoni]]. |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
Int al Castèl rumânich, al gh’é incòra adès, més inséma al crinêl dal Fósla-Valèstra – da dōve a s’arvés la vésta inséma a la vâl dal Sècia e dal[[ Treşnêr]]- a gh’é stê al «Convegno di Carpineti» dal 1092, dōve j òm ed cêşa e aleê ed Matélda àn discós al prupôsti ed pêş ‘d [[Enrico IV]]. La Cuntèsa, incuragêda anca dal fugōşi parôli ed l’ereméta Giovanni da Marola, l’à tôt la decişiòun ed cuntinvêr la lôta cûntra l’imperadôr, ch’ al vIn pó batû e dôp umiliê a [[Canòsa]] |
Int al Castèl rumânich, al gh’é incòra adès, més inséma al crinêl dal Fósla-Valèstra – da dōve a s’arvés la vésta inséma a la vâl dal Sècia e dal[[ Treşnêr]]- a gh’é stê al «Convegno di Carpineti» dal 1092, dōve j òm ed cêşa e aleê ed Matélda àn discós al prupôsti ed pêş ‘d [[Enrico IV]]. La Cuntèsa, incuragêda anca dal fugōşi parôli ed l’ereméta Giovanni da Marola, l’à tôt la decişiòun ed cuntinvêr la lôta cûntra l’imperadôr, ch’ al vIn pó batû e dôp umiliê a [[Canòsa]] |
||
Riga 48: | Riga 40: | ||
Ind al tèimp ed la secònda guèra mundiêla al gh’à ‘vû 106 môrt. |
Ind al tèimp ed la secònda guèra mundiêla al gh’à ‘vû 106 môrt. |
||
== Al teritôri == |
== Al teritôri == |
||
Riga 55: | Riga 45: | ||
Dal pûnt ed vésta ed la puşisiòun, al teritôri comunêl l’é fât in pêrt da la còunca dal [[Sècia]], l’êlta còunca dal [[Treşnêr]] e pêrt da la còunca dal [[Tasóbi]]. Al teritôri l’é caraterişê da la preşèinsa ed la dorsêla di mûnt Valèstra e Fósla e, da ch’ l’ êtra pêrt da la còunca dal Treşnêr, al gróp di mûnt fra Marôla, cun al mûnt Al Borèli, al Mûnt Rè, e al Mûnt Frumblêra. J êlber în quêşi tóti quêrsi. |
Dal pûnt ed vésta ed la puşisiòun, al teritôri comunêl l’é fât in pêrt da la còunca dal [[Sècia]], l’êlta còunca dal [[Treşnêr]] e pêrt da la còunca dal [[Tasóbi]]. Al teritôri l’é caraterişê da la preşèinsa ed la dorsêla di mûnt Valèstra e Fósla e, da ch’ l’ êtra pêrt da la còunca dal Treşnêr, al gróp di mûnt fra Marôla, cun al mûnt Al Borèli, al Mûnt Rè, e al Mûnt Frumblêra. J êlber în quêşi tóti quêrsi. |
||
Ind al teritori comunêl a gh’în dimòndi bôregh, cêşi e cà a tòr ‘d urègin êlt medievêl, fâti cun al sâs ed côch carateréstich ed la zôna. La strêda principêla l’é la [[Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto]] |
Ind al teritori comunêl a gh’în dimòndi bôregh, cêşi e cà a tòr ‘d urègin êlt medievêl, fâti cun al sâs ed côch carateréstich ed la zôna. La strêda principêla l’é la [[Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto]] |
||
== Contéia e véla ed Carpnèida== |
== Contéia e véla ed Carpnèida== |
||
Int al 1738 Lodovico Ricci al spiêga acsé al teritôri ed Carpnèida: |
Int al 1738 Lodovico Ricci al spiêga acsé al teritôri ed Carpnèida: |
||
{{CITAZIONE|Contea e Giurisdizione sotto il [[Duchêt ed Rèz|Ducato]], la Diocesi e l'Archivio di Reggio. Ha per confine le Giurisdizioni a levante di Poiago e Casteldaldo, mezzogiorno di Cavola mediante il fiume Secchia, ponente di San Donnino di Marola, [[Buşanèla|Busanella]] e Pontone, settentrione di San Donnino di Marola, e Pantano mediante il torrente Tresinaro. Ha la propria adunata di Reggenti, a cui sono soggette le Ville delle Carpineti, di Castello di San Pietro, della Pieve di Santa Catterina, e di San Prospero. Ha un Giusdicente col titolo di Governatore. Il Pretorio è nelle Carpineti. È feudo della Casa Valdrighi di [[Mòdna|Modena]]. È posta nel monte, ed ha una popolazione di 836 abitanti.}} |
{{CITAZIONE|Contea e Giurisdizione sotto il [[Duchêt ed Rèz|Ducato]], la Diocesi e l'Archivio di Reggio. Ha per confine le Giurisdizioni a levante di Poiago e Casteldaldo, mezzogiorno di Cavola mediante il fiume Secchia, ponente di San Donnino di Marola, [[Buşanèla|Busanella]] e Pontone, settentrione di San Donnino di Marola, e Pantano mediante il torrente Tresinaro. Ha la propria adunata di Reggenti, a cui sono soggette le Ville delle Carpineti, di Castello di San Pietro, della Pieve di Santa Catterina, e di San Prospero. Ha un Giusdicente col titolo di Governatore. Il Pretorio è nelle Carpineti. È feudo della Casa Valdrighi di [[Mòdna|Modena]]. È posta nel monte, ed ha una popolazione di 836 abitanti.}} |
||
La véla (oséja al paèiş) ed Carpnèida la vîn acsé descréta: |
La véla (oséja al paèiş) ed Carpnèida la vîn acsé descréta: |
||
{{CITAZIONE|''Villa della contea di detto nome feudo Valdrighi sotto il Ducato, la Diocesi e l'Archivio di Reggio. Ha per confine a Levante Poiago, mez. Castello delle Carpineti, Pon. San Donnino di Marola, Set. San Prospero delle Carpineti. È sogggetta alla propria comunità. La Parrocchiale è nella Pieve di Santa Catterina. È intersecata dalla strada della Lunigiana. Vi si tiene Fiera, che comincia nel dì 27 agosto, e dura 4 giorni, e vi è mercato ogni mercoledì. È posta nel monte, ed è distante da Reggio 18 miglia, da Modena 25. Ha una poplazione di 134 abitanti. |
{{CITAZIONE|''Villa della contea di detto nome feudo Valdrighi sotto il Ducato, la Diocesi e l'Archivio di Reggio. Ha per confine a Levante Poiago, mez. Castello delle Carpineti, Pon. San Donnino di Marola, Set. San Prospero delle Carpineti. È sogggetta alla propria comunità. La Parrocchiale è nella Pieve di Santa Catterina. È intersecata dalla strada della Lunigiana. Vi si tiene Fiera, che comincia nel dì 27 agosto, e dura 4 giorni, e vi è mercato ogni mercoledì. È posta nel monte, ed è distante da Reggio 18 miglia, da Modena 25. Ha una poplazione di 134 abitanti. |
||
Riga 71: | Riga 57: | ||
Quivi si trovano fonti di perfetta acqua Marziale.|Corografia dei territori di Modena, Reggio, e degli altri stati già appartenenti alla Casa d'Este}} |
Quivi si trovano fonti di perfetta acqua Marziale.|Corografia dei territori di Modena, Reggio, e degli altri stati già appartenenti alla Casa d'Este}} |
||
==Frasiòun== |
==Frasiòun== |
||
Bêra, Brancélia, [[Buşanèla]], Ca' Bèno, Ca' di Berèti, Ca' di Lânsi, Ca' Dursèin, Ca' Murèli, Câmp ed l'Òpi, Câmpovec, Cantigâl, Ceriôl, Sigarèl, Clumbêra Sècia, Côsta Iâtica, Giavèl, Iâtica, La Svôlta, Al Caşèti, Marôla, Miliêra, Muntelêgh, Unfiâno, Pantân, Puiêgh, Pontòun, Riâna, Rôla, Sacâg, Savognâtica, Sân Dunèin, Seminâri, Spignâna, Tincâna, Valèstra, Velusiâna, Véla, Velaprêra |
Bêra, Brancélia, [[Buşanèla]], Ca' Bèno, Ca' di Berèti, Ca' di Lânsi, Ca' Dursèin, Ca' Murèli, Câmp ed l'Òpi, Câmpovec, Cantigâl, Ceriôl, Sigarèl, Clumbêra Sècia, Côsta Iâtica, Giavèl, Iâtica, La Svôlta, Al Caşèti, Marôla, Miliêra, Muntelêgh, Unfiâno, Pantân, Puiêgh, Pontòun, Riâna, Rôla, Sacâg, Savognâtica, Sân Dunèin, Seminâri, Spignâna, Tincâna, Valèstra, Velusiâna, Véla, Velaprêra |
||
===Puiêgh=== |
===Puiêgh=== |
||
L’é ‘na frasiòun céca tra mezdé e matèina dal ‘stès cmûn. A gh’é ‘na cêşa céca (Cêsa ed Sant’Agata) e un ricôver per ansiân. La cêsa la nâs cme dipendèinta diretamèint ed la Pêv ed Sân Vitêl a Carpnèida. |
L’é ‘na frasiòun céca tra mezdé e matèina dal ‘stès cmûn. A gh’é ‘na cêşa céca (Cêsa ed Sant’Agata) e un ricôver per ansiân. La cêsa la nâs cme dipendèinta diretamèint ed la Pêv ed Sân Vitêl a Carpnèida. |
||
== Materiêl pr'andêregh in fònda == |
== Materiêl pr'andêregh in fònda == |
Versione delle 23:53, 8 Dec 2007
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Carpnèida (Carpineti in italiân) l’é un cmû ed 4.104 abitân ed l’ Apenèin arzân in pruvîncia ed Rèz. Ch’al gh’à dèinter pêrt ed la còunca dal fiòm Sècia e di turèint Tresnêr e Tasòbi. Al paèiş ed Carpnèida, ciamê ind l’antichitê Carpinetum, l’é a i pē dal Mûnt Antognân in dō al Prato di Carpineto l’é numinê bèlo dal 957.
Ind la pêrta pió antîga dal paèiş în tgnû da cât soquânt fabrichêt d’architetûra antîga. In particulêr al palâs dal Municépi ch’ al dà inséma a’na carateréstica piasèta dedichêda a Matélda ed Canòsa
Stòria
Abitê fîn da la stòria antîga, in sté teritôri în pasê i Lègor, i Rumân, i Bişantèin e i Longobêrd. Préma ed l’ân mél ind al só teritôri a gh’êra Verabolo, pôst ‘d un pago(distrèt campagnôl) rumân pó bişantèin. Préma ed la cunquésta longoberda, in època bişantèina, la cêşa lochêla, urganişêda atōrna a l’ antîga Pēv ed Sân Vitêl, l’êra dipendèinta dal vèschev ed Ravèna. Lòung al crinêl Valèstra-Fósla prubabilmèint a gh’êra al limes, oséja al cunfîn, fra i teritôri sòta a Bisanzio e quî longobêrd. Carpnèida l’ à ‘vû ‘na particulêra impurtânsa al tèimp ed la cuntèsa Matélda ed Canòsa marchèişa ed Tuscâna e ûltma repreşentânt ed la râsa ‘d j Attoni.
Int al Castèl rumânich, al gh’é incòra adès, més inséma al crinêl dal Fósla-Valèstra – da dōve a s’arvés la vésta inséma a la vâl dal Sècia e dalTreşnêr- a gh’é stê al «Convegno di Carpineti» dal 1092, dōve j òm ed cêşa e aleê ed Matélda àn discós al prupôsti ed pêş ‘d Enrico IV. La Cuntèsa, incuragêda anca dal fugōşi parôli ed l’ereméta Giovanni da Marola, l’à tôt la decişiòun ed cuntinvêr la lôta cûntra l’imperadôr, ch’ al vIn pó batû e dôp umiliê a Canòsa
A la ruvîna di teritôri matéldich dôp la môrt ed la cuntèsa, Carpnèida l’é pasê sòta a divêrs sgnōr. Int al XIII sècol l’à giurê fedeltê al cmûn ed Rèz, sibèin la fedeltê a la sitê ed pianûra l’é stêda mésa despès in dóbi . In particulêr l’é da arcurdêr la vicènda dal brigânt Domenico Amorotto, che al l’à fâta da padròun int al teritôri ed muntâgna per divêrs ân. Dal XVI sècol l’é dvintê pêrt dal Duchêt ed Mòdna e Rèz e ch’ al gh’é andê a drê ind la sôrt fîn a l’unitê d’Itâlia.
Ind al tèimp ed la secònda guèra mundiêla al gh’à ‘vû 106 môrt.
Al teritôri
Dal pûnt ed vésta ed la puşisiòun, al teritôri comunêl l’é fât in pêrt da la còunca dal Sècia, l’êlta còunca dal Treşnêr e pêrt da la còunca dal Tasóbi. Al teritôri l’é caraterişê da la preşèinsa ed la dorsêla di mûnt Valèstra e Fósla e, da ch’ l’ êtra pêrt da la còunca dal Treşnêr, al gróp di mûnt fra Marôla, cun al mûnt Al Borèli, al Mûnt Rè, e al Mûnt Frumblêra. J êlber în quêşi tóti quêrsi. Ind al teritori comunêl a gh’în dimòndi bôregh, cêşi e cà a tòr ‘d urègin êlt medievêl, fâti cun al sâs ed côch carateréstich ed la zôna. La strêda principêla l’é la Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto
Contéia e véla ed Carpnèida
Int al 1738 Lodovico Ricci al spiêga acsé al teritôri ed Carpnèida:
La véla (oséja al paèiş) ed Carpnèida la vîn acsé descréta:
Fu quivi uno de' Castelli della Contessa Metilde, e molti diplomi vi veggono da essa in questo luogo segnati. Dopo la morte di lei l'Imperatore Enrico V andando a Roma lasciò Metilde sua moglie nella Rocca di Carpineto,
Quivi si trovano fonti di perfetta acqua Marziale.»
Frasiòun
Bêra, Brancélia, Buşanèla, Ca' Bèno, Ca' di Berèti, Ca' di Lânsi, Ca' Dursèin, Ca' Murèli, Câmp ed l'Òpi, Câmpovec, Cantigâl, Ceriôl, Sigarèl, Clumbêra Sècia, Côsta Iâtica, Giavèl, Iâtica, La Svôlta, Al Caşèti, Marôla, Miliêra, Muntelêgh, Unfiâno, Pantân, Puiêgh, Pontòun, Riâna, Rôla, Sacâg, Savognâtica, Sân Dunèin, Seminâri, Spignâna, Tincâna, Valèstra, Velusiâna, Véla, Velaprêra
Puiêgh
L’é ‘na frasiòun céca tra mezdé e matèina dal ‘stès cmûn. A gh’é ‘na cêşa céca (Cêsa ed Sant’Agata) e un ricôver per ansiân. La cêsa la nâs cme dipendèinta diretamèint ed la Pêv ed Sân Vitêl a Carpnèida.
Materiêl pr'andêregh in fònda
(manca):
- Fabbi Fernando - Il castello e la villa di Carpineti. - Reggio Emilia : Bizzocchi, 1955
- Costa Maria Cristina - La chiesa di S. Andrea al Castello di Carpineti - Reggio Emilia : Tecnograf, 1995.
- Masini, Celide - La pieve di San Vitale a Carpineti - Bologna : Nuova Alfa, 1990.
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân