Matèri plàstichi
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al matèri plàstichi, in dal linguàǵ ad tut i dè plàstica (latìn plastĭca da 'l grèc πλαστική τέχνη «art par dar fórma a 'l ròbi»), i èṅ di materiài urgànic di pulìmar c'n un pēś muleculàr dimóndi élt.
I èṅ fat cun dal muléculi cun na cadéna dimóndi lunga (macro-muléculi) ch'i daṅ vita a 'l pruprietà e a 'l caraterìstichi di materiài stés. 'L è 'n materiàł ch'al vîṅ còmad par far praticamènt da tut, anc par via di cóst bas ad prudusiòṅ.
Al plàstichi i pōlan èsar fati da di pulìmar pûr o misćiâ cun di aditìṿ o carghi ad natùra difarènta. Al plàstichi “cargàdi” i èṅ cumpòsti a 'l intéran da la matrìś (al materiàł plàstic sarnî) cun śuntâ dal fibri andgàdi 'd carbòni, ad vēdar, ad kevlar o 'd légn. I pulìmar più difùś i èṅ sintétig, derivâ da 'l petròli, ma anc da di àtar quèi o sinò da dal bio-plàstichi, ch'i s càvan via da di àmid vegetài cuma qvéi dal màis.
Al matèri plàstichi i èṅ stadi strulgàdi a la fiṅ dal XIX sécul e a 'l inìsi dal XX sécul. I s divìd'n in:
- termo-plàstic: i dvèntan téndar c'n al calōr, in manéra ch'i pòs'n èsar manipulâ par far di quèi cun dal fórmi ch'a s vōl, pò i dvèntan dûr da par lōr turnànd a la temperadùra d'l ambînt;
- termo-indurènt: anc chi materiài chè i dvèntan téndar c'n al calōr ma anc cun la presiòṅ, na vòlta dvintâ dûr però i n tórnan piò téndar c'n al calōr ma i téndan a dasfàr-as carbuniśànd-as;
- elastòmar: i èṅ di materiài dimóndi elàstic e defurmabìi.
.jpg)
Al prubléma dla plàstica 'l è ch'a s trata 'd un materiàł ch'l inquìna dimóndi esénd ch'a gh sarvìs dimóndi tèmp par dasfàr-as. In dal 2022 'l Ocse 'l à stimâ che fra 'l 1950 e 'l 2015 sōl al 9% dal rusc plàstic 'l è stâ pò riciclâ, mént'r al 19% 'l è stâ bruśâ faghénd inquinamènt e 'l 50% a 'l incìrca 'l è finî in dascàrghi cuntrulàdi. Al rèst dla plàstica (22%) l'è stada invéci bandunàda in dascàrghi salvàdghi, butâ via in d'l ambînt o bruśâ diretamènt da la gint a l'ària vèrta.
Anc riciclàr cal materiàł chè 'l è difìcil, par via di cóst e parchè a n è mia pusìbil far-al dimóndi vòlti.