Nôt (pêrt dal giōren)
Artécol in dialèt arzân
.jpg)
Int al sèins astonômich dal nòm, la nôt (notte in italiân), ch'la dà al câmbi al dé, l'é pêrt dal giōren (in soquânt significhêt, invēci, al giōren l'é in cuntrâst a la nôt). As trâta ed l'intervâl ed tèimp tr' al tramûnt e l'êlba, in dōv' al Sōl l'armâgn dedsòt ed l'urizûnt e dōv' in gèner, j èser vivèint a s' arpûnsen in un mumèint ciamê sòn. In gèner ed nôt, invēci dal sōl, as vèd la Lûna
La durêda ed la nōt la câmbia in funsiòun dal câbi dal stagiòun, a la latitódin, a la longitódin e al fûş orâri. Ind i dé quând al dé l'é cumpâgn a la nôt tót dû a gh'àn, ind la teoréia, l'istèsa durêda in realtê, al luşōr ed l'âria la fà sé che al dé al rişûlta pió lòngh ed la nôt.
In soquânti léngui, tra còsti al francèîş e l'italiân, as gh'à l'abitódin ed ciamêr la préma pêrt ed la nōt, còla préma ed la mezanôt, cun 'na parôla a pôsta, oséia sîra.
Insém a la Tèra
[modifica | mudéfica la surzéia]Ai pôl
[modifica | mudéfica la surzéia]Int al mònd a gh'é dû pûnt in dó per sē mèiş l'é nôt. A i dû pôl difâti a gh'é sōl dō stagiòun, istê e invêren, che cumbînen a sē mèis ed dé e sē mèiş ed nôt. Quând, per eşèimpi, al pôlo nord l'é istê, al pôlo sud l'é invêren, e a câşva ed la pigadûra ed l'âs ed la Tèra la lûş dal sōl l'an rîva mia. Per sté mutîv as pêrla dal Sōl ed mezanôt quând l'é istê in ûn di dû pôl, perché i râg dal sōl a rîven per tót al tèimp dal giōren. Al fenômen invēce al dûra mēno man di mân che ûn al se spôsta vêrs i dû cîrcol polêr.
A l'equatōr
[modifica | mudéfica la surzéia]A l'equatōr la nôt e al dé a gh'àn l'istèsa durêda in tót l'ân.
In chiêter mònd
[modifica | mudéfica la surzéia]Al fenômen ed la nôt l'é duvû al gîr ch' al fà al mònd d'intōr'n al sól l' âş, ch' al dà l'inluşiòun ed l'alvêr e dal calêr dal sōl. Pôst che ògni mònd ed l'univêrs al gîra a 'na só velocitê la durêda ed la nôt la cambia da pianēta a pianēta. Dal mumèint che ânca l'âria 'd ògni mònd ed l'univêrs l'é diferèint, a gh'é di pianēta e di satèlit ch' în sèins' âria dóv' as vèd bèin e l'é nèta la lénia ed divişioum tra la nôt e al dé.
Efèt insém a la véta
[modifica | mudéfica la surzéia]La nôt la gh'à impurtânsa p'r j èser vivèint. Al piânti, per eşèimpi, ed nôt în mia bòuni ed liberêr l'uségen, mèinter la grôsa pêrt dal bèsti la drōva la nôt p'r arpunsêres. Al bèsti notûrni, cme per eşèimpi i papastrē, a gh'àn invēce al só peréiod ed vèg, e în atîv dôp dal tramûnt a préma ed l' êlba.
Efèt insém a l'òm
[modifica | mudéfica la surzéia]Fîn a l'nvensiòun e al şvilóp ed la corèint elètrica e 'd l'inluminasiòun artificêla la nôt l'ēra cunsiderêda per l' òm peréiod 'd arpûns. Dôp invēce l'ativitê nutûrna l'é chersûda e còsta al gh' à 'vû ânch un efèt impurtân per la cunuméia; a gh'é dimòndi ativitê lighêdi a la nôt, cme nightclub, pub, e discotēchi.
Fôli antîghi
[modifica | mudéfica la surzéia]La nôt l'é stêda despès rapreşentêda cm' un dío o cm' un valōr da divêrsi fôli antîghi, cme in còli di pôpol ed la Scandinavia, 'd l' Egét e 'd la Grēcia, cun di dío cumpâgn ânca a còla rumâna. Int al fôli antîghi dal pôpol ed la Scandinavia, "Nótt" l'é la nôt fât a persòuna, cme speighê int al Gylfaginning. Al prém capétol ed l'Edda in prosa ed Snorri Sturluson, al cânt 10.
Int al fôli antîghi ed l'Egèt an gh'é mia un dío notûren, mó l'é la dèja Nu ch' l'é al cēl pîn de strèli fât persòuna e, pió in lêregh, la rapreşèint ânch al peréiod notûren.[1].
Nyx, int l'uşânsa antîga, l'é la nôt insém a la tèra fâta persòuna, incuntrâst a só fradèl Erebo ch'al rapreşèinta la nôt int al mònd infernêl.[2]sté dèja l'é pó stêda mésa ânch int al fôli antîghi rumâni cun al nòm ed Nox[3]
Nôti
[modifica | mudéfica la surzéia]- ↑ Nut URL vést al 28-04-09
- ↑ (EN) Nyx insém a Theoi.com URL vést al 28-04-09
- ↑ Infurmasiòun insém a la dèja Nox URL vést al 28-04-09
Vōş coleghêdi
[modifica | mudéfica la surzéia]Êter progèt
[modifica | mudéfica la surzéia]
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Nôt (pêrt dal giōren)
|
Parti del giorno(tradurre) | 
| |
|---|---|---|---|
|
Notte (parte del giorno) | Aurora | Alba | Mattino (parte del giorno) | Mezzogiorno (parte del giorno) | Pomeriggio | Tramonto | Crepuscolo | Sera (parte del giorno | Mezzanotte (parte del giorno) | |||
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Notte trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.