Anti-matèria
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
In fìśica l’anti-matèria l'è la matèria fata da anti-partisèli cumpàgni par masa a 'l partisèli urdinàri ma cun di nùmar quàntic ad ségn cuntràri, cuma la carga lètrica in dua 'n anti-prutòṅ al gh'à carga negatìva a 'l cuntràri dal prutòṅ ch'l è puśitìṿ, dascōrs arbaltâ par 'l anti-eletròṅ (cgnusû anc cuma puśitròṅ). Al prim siensiâ ch'l iva pinsâ ch'la psis eśìstar 'l è stâ Arthur Schuster in dal 1898.
Quànd l’anti-matèria la vîṅ in cuntàt cun la matèria a sucéd al fenómen dl'anichilasiòṅ cun prudusiòṅ ad futòṅ (raś gama), neutrèṅ e, dal vòlti, dal còpi 'd partisèli/anti-partisèli più cichi. A s libra anc dimóndi energìa ch'la dipénd da la masa, tgnénd adrē a la fórmula E=mc2.
A s è vist che dagnóra tuta la matèria d'l Univèrs cgnusû l'è fata 'd matèria ma i siensiâ i èṅ bòṅ ad far listés l'anti-matèria in laburatòri, cuma 'l anti-idrògen fat par la prima vòlta in dal 2010 a 'l CERN ad Ginévra. Na speigasiòṅ ad cal fat chè la pōl èsar dada da la léǵ dla gravitasiòṅ universàla 'd Isaac Newton: Miténd ch'l'anti-matèria la gh'àppia na masa negatìva e la matèria na masa puśitìva a s capìs che fra dū còrp o dū anti-còrp la fòrsa gravitasiunàla la sarév atratìva méntar fra dū còrp misć la sarév repulsìva, dònca bòna par śluntanàr-i. A cal punt chè l'univèrs 'd anti-matèria al sarév cunfinâ da na banda e i dū cantòṅ i n prévan pròpria briśa vgnir a cuntàt.
L'anti-matèria la vîṅ bòna in madśìna quànd a gh'à da far i raś druànd la tumugrafìa a emisiòṅ 'd puśitròṅ (cgnusùda méj cuma PET) par catàr di tesû tumurài in dal còrp.