Anatomî

 Bulgnaiṡ

C'l artìcul chè 'l è scrit in Bulgnaiṡ

Leziån d'anatomî dal dutåur Tulp, quèder ed Rembrandt dal 1632, ch'al fà vadder al dutåur che, cåun 'na pénza, al tîra fèr la påulpa da l'avanbrâz ai só studént. La fâma ed st'ôvra l'è stè inpurtanta pr'i progrès dl'anatomî ai ténp d'la rivoluziån sientèffica ch'l era drî a dsviloppèrs in chî sêcol là.

L'anatomî l'è un stûdi, râm d'la biologî, ch'la stûdia la strutûra dî organîsum, sinchenå i quî chi én vîv e däl so pèrt. Sta parôla qué la sèlta fòra dal grîg anatomé ch'la signèffica tâj, par vî ed quall ch'i fèven. Ai è una moccia ed setûr ed stûdi:

• Prémma ed tott ai è l'anatomî umèna, mo ancha dal bîsti e däl piänt.
• In tott sti setûr ed stûdi ai è la cuntraposiziån stra l'l'anatomî macroscòpica (ch'la stûdia i organîsum par intîr, i aparè e i sistamm, i òrghen) e l'anatomî microscòpica (ch'la stûdia i tesò e äl zèllul, int'äl so ramificaziån ciamè istologî e citologî).
• Po ai è anche la diferänza stra anatomî nurmèl (l'anatomî bona, dî quî chi n'én brîsa malè) e anatomî patològica. St'ûltma l'è 'na specializaziån mèdica ch'la definèss cusa l'è una biopsî e un'autopsî, ch'i s fàn su queld'on ancåura al månd (la prémma) e su queld'on ch'lè bèle mort (la secånda).

L'anatomî la tôl insamm dî stûdi ch'äl vénen däl siänz surèl. Stra quassti ai è anch la teorî dl'evoluziån, ch'la zairca ed spieghèr al diferänz strai organîsum ed spêzi diferänti l'enbriologî, ch'la studia al dsviloppi däl pèrt dal côrp e anch'la fisiologî, ch'la stûdia la funziån däl strutûrde descrètti da l'anatomî. L'avanzamänt sientèffic e tèttnec l'a perméss ed fèr naser däl siänz cunpâgn'a la radiologî e la midgénna nucleèr ch'le parmatt ed vadder int'al côrp sänza tajèr gninta: a dgän dîr ch'äli imàzen ch'äli én fâti secånnd i prinzépp ed säl siänz i n én brîsa la vaira descriziån dal côrp o d'na pèrt. Anch's'i pôlen èser detajè, äli imàzen d'un pzulén ed TAC o RM, la nè brîsa la realitè anaòmica mo invêzia un'ånnbra ch'as crea äli interaziån dî tesó cån quî ch'i interagéssencun l'energî eletromagnètica cazè fòra da una surzrî e indrî pr'un signèl ciapè da un rilevatåur. Tgnó cånt ed stäl limitaziån as a da pinsèr a l'inpurtanza de stäl tecnologî, såura tott pr'al stûdi anatòmic ed quî ch'i én al månd.

Al prugrès sientèffic l'a perméss l'avanzamänt däl cgnussänz anatòmichi int'l ûltum sècol, mänter che prémma, la disseziån l'era al pont ed riferimänt. La stòria d'l anatomî la spénz indrî i tentatîv ed stûdi dal côrp fén a l'Egétt antîg, ch'al s a fât avair i papîr d'autopsî e teorî såura äl funziån dî òrghen.