Èlp
Artécol in dialèt arzân
'Al j Êlpi (Alpi in italiân dal plurêl in latèin Alpes, che pōl vrèir dîr "prēda", "culèina", "muntâgna", "biânch") în la cadèina ed mûnt pió impurtânta ed l'Europa. In francèiş a 's ciâmen Alpes, in ocitân Aups/Alps, in tedèsch Alpen, in rumânich Alps, in sluvèin Alpe. Sesto Pompeo Festo int al só Primo Libro al dichiâra che al nòm al deşvîn da Albus (biânch) che i Sabèin a pronunsiêven Alpus per spieghêr al culôr sèimper biânch ed la cadèina, pîna ed nèiva ânch ind l'istê.
Cme 'd acôrdi al j Êlpi a cumîncen a sîra dal Pâs ed Cadibona e a finésen a sîra ed la sitê ed Vièna, a quâcen 'na distânsa ed cîrca 1.300 chilômeter, a gh'à la fōrma 'd êrch e în tra pêrta êlta ed l'Itâlia, la pêrta tra mezdé e matèina ed la Frância, la Svésra, al Liechtenstein, l' Austria, mezdé ed la Germâgna, la Şlovènia, e matèina ed l' Ungheréia [1]. A gh' àn la larghèsa mâsima tra Veròuna e Monaco ed Baviera.
La séma pió êlta l'é al Munt Biânch che cun i sō 4.810 mēter l'é cunsiderê ânch al "tèg 'd Europa"; a drē a gh'é al Mûnt Rôşa (4.634 m.). al Dom (4.545 m.) al Weisshorn (4.505 m) e al Cervèin (4.476 m.). Êtri sémi impurtânti în: al Grân Paradîş (4.061 m.), al Bernina (4.049 m.), l' Ortles (3.902 m.) e al Monviso (3.842m.).
Int al j Êlpi a ghe stân ed cà 16 miliòun ed persòuni.
Nôti
[modifica | mudéfica la surzéia]- ↑ I Mûnt Sopron e i Mûnt Kőszeg ciamê Alpokalja
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Alpi trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.
Artéccol in dialàtt bulgnaiṡ
Äli 'Èlp äli én una cadänna d'l Euròpa ed mónt ch'la dsunéss l' Itâglia a mezdé da un insàmm ed naziån d'l Euròpa centrèl: la Fränza, la Svézzra, l'Austria e la Slovéggna, ch'al s estànnden anch'a dî èter stèd cme la Germâgna, la Cruâzia, al Liechtenstein e al Prinzipè ed Monaco.
La vatta pió èlta l'è al Månt bianc a 4810 méter såura al mèr.