Rivêlta (Rèz)
Artécol in dialèt arzân
Rivêlta (Rivalta in italiân) l’é ‘na frasiòun dal cmûn ed Rèz a mezdé ed la sitê e òna dal j antîghi véli che dividîven al teritôri ed la campâgna. La fà pêrt ed la Circoscrisiòun Sud (vècia N.4)
Stôria[modifica | mudéfica la surzéia]
La règia ed Rivêlta[modifica | mudéfica la surzéia]
A Rivêlta, ind al 1722, soquânti dunasiòun dal prîncip Foresto d' Este, Cûnt de Scandiân, e i permès dal Dóca Rinaldo I al prîncip ereditâri Francesco, marî ed Carlotta d' Orleans, a permèten ch' a 's cumîncen i lavōr ambisiōş per la costrusiòun ed la Vèla Duchêla ed Rivêlta cun la spînta ed la pricipèsa francèişa Carlotta Aglae d'Orléans mujêra ed l'erêde dal duchêt Francesco Maria d'Este. A còl tèimp Rivêlta l'êra cunsidrêda 'na véla céca a matèina ed Rèz. In còl pôst lé a gh'êra bèle 'n' impurtânta véla, fôrsi dal Sincsèint, cèinter dal divêrsi pusiòun agrécoli ed la zôna A sèmbra, mó an n'é mìa sicûr, che al progèt de sté secònda Versailles, un grôs palâs cun un grôs pêrch e giardèin inspirê, in pió céch, a la règia francèişa, a sia stê fâta da l' Architèt arzân Giovanni Maria Ferraroni, (ânca se di stódi fât da pôch al cunsîdren sōl ûn ch' l' à fât al lavōr progetê da 'n êter, fôrsi un francèiş). Prubabilmèint i lavōr în cumincê ind al 1723. Al Ferraroni al vîn licensiê ind al 1730, i lavōr în cuntinvê (sêlov 'na fermêda dal 1733 al 1749) da Francesco e Giovan Battista Bolognini, cun l' ajót ed Ludovico Bolognini, fiōl ed Francesco. Al giardèin l' é stê cumincê ind al 1726 còst al se şvilópa, cun datōrna un grôs mûr, e al se şlunghêva vêrs al Cròstel L' êra dubê cun cîrca 350 pès tra vâsch, stâtvi, êrchi, fiâmi e bóst. A fêr stâtvi àn lavurê préma Giuseppe Re (1723-34), dôp Giovanni Battista Bolognini ch' l' à fât al quâter stâtvi ed la Premavèira, Istê, Avtûn e Invêren (adèsa în a i Giardèin Póblich) e fôrsi ânca còli di trî fióm, Cròstel, (in Piâsa Grânda), Panêr e Sècia (adèsa în insém al pûnt ed Sân Pelgrèin). A 's rivêva al giardèin cun dal disèişi dōlsi quacêdi d' êrba, mēno che la grôsa scalinêda ed mèz ch' l' êra tóta in mêlmer, sòta la trâsa a matèina dal Palâs a gh'êren dal grôti lêrghi. L'âcqua dal stâtvi la rivêva, cun dal cundòti sòt tèra, da la Véla d'Este o Işòla 'd Alcina (Vâsca ed Curbèl) a cîrca un chilômeter pió in à vêrs la muntâgna. Al palâs al duvîva èser quêşi bèle finî tr' al 1732 e al 1733; ind al 1727 a 'gh lavurêva un gróp ed pitōr per j adôb: Antonio Consetti cun l' ajót ed Bartolomeo M. Mercati e i specialésta in pitûri ed vésti Giacinto e Claudio Venturi. Al nutési dal tèimp arcôrden dal splèndidi fèsti réchi ed sēni, iluminasiòun, bâl, sèini; tr' al pió famōşi còli dal 1748 e dal 1754. Però dôp ed pôch la véla l'à cumincê a èser bandunêda. Ind al 1788 al palâs l'é stê unî a la sitê, ind la préma pêrt dal percōrs, da un viêl, cun 'd j êlber, incòra bèin tgû ( l'é al viêl Umberto I dal dé d' incô), cun dal funtâni e dal góli 'd urnamèint cun ed fiânch di filêr ed piôpi nîgri (incô cambiê cun dal piânti ed téli) un pûnt, fât ind l'istès ân ch' al dà 'na mân a pasêr al turèint Cróstel. Ind al 1796 la Delésia Duchêla l' é stêda vindûda, la mubélia l'é andêda sparpagnêda e la véla lasêda in abandòun. La règia la vîn saczêda e in grând pêrta butêda zò al tèimp ed l' ocupasiòun dal trópi ed Napoleòun; l'insèm l'é stê in pêrt butê zò ânca da la gînta dal pôst e in pêrta butê zò dal nōv padròun al Sgnōr Luigi Corbelli ind al 1807, dôp ch' al zibêda, sèinsa frût, a i câp dal comûn ed Rèz. Adèsa a gh' armâgn l'êla ed mezdé còla ed la servitó e pêrt di stâbil a mezanôt cun i lochêl ed servési, al scuderéi, la cà da cuntadèin e la cēşa, adèsa druvêda cme algnêra, dedichêda a la Visitazione della Beata Maria Vergine. Dal pêrch e di giardèin cun i zôgh d' âcqua, fât cun l'âcqua dal Cròstel lé aşvèin, a gh'é armêş bèin pôch. Quâter dal tânti stâtvi che dubêven i giardèin adèsa a 's vèden ind al Parco del Popolo (i Giardèin) al cèinter ed la sitê; dō în stêdi mési, bèle tèimp fa, insém al pûnt ed Sân Pelgrèin e òna l'é, in bèla vésta, ind la piâsa centrêla Piâsa Prampolini (Piâsa Grânda). I rèst ed la vèla e dal giardèin în stê cumprê ind al 2005 dal Comûn ed Rèz ch' al pèinsa ed salvêrla e dêregh incòra dal valōr. La règia ed Rivêlta la fêva pêrt 'd un pió grôs insèm dóve a gh'êra, vêrs i mûnt, la véla ed Rivaltèla ( adèsa a gh'é l' indóstria ed salóm Ferrarini) e la vâsca ed Curbèl, cme l' é pó stê ciamê al bacîn artificêl ch' al dêva l' âcqua al sistêma dal funtâni, e che ind al mèz a gh'é un işòla pr' al divertimèint di nôbil d' alōra e un bèl stâbil têrd barôch, incòra bèin tgnû, (incô a gh'é 'na cà privêda e 'na pisaréia) Al spèc d' âcqua l'é stê afitê per la pèsca spurtîva (riservêda a j inscrét) e avêrt pr' al pasegêdi di vişitadōr.
-
Cêṣa parochiêla -
Ruvîni ‘d la Règia -
Ruvîni ‘d la Règia- particulêr -
Ruvîni ‘d la Règia -
Ruvîni ‘d la Règia - la capèla -
Turèint Cròstel
