Lambrósch
Artécol in dialèt arzân
E io, per glorificare Dio e benedire la sua provvidenza, mi fermai a Modena a lungo a meditare la sapienza... »
E mé, per ludêr Dio e bendîr la só pruvidèinsa, am sûn fermê a Mòdna p'r un bèl pô a pinsêr insém a la sapiĵnsa...»
L'urégin dal nòm[modifica | mudéfica la surzéia]
Al nòm Lambrósch l'é al nòm ed 'na sèria ed vîdi mêdri diferèinti e dal vèin fât cun còsti.
Al j óvi dal Lambrósch în ròsi, per la pió grôsa pêrt lavurêdi int al pruvîcia ed Mòdna e in pruvîncia ed Rèz e 'na pêrt in pruvîncia ed Mântva. A vînen druvêdi per fêr ûn di pôch vèin ròs o rosê ch' al spóma.
Quisché i pió impurtânt vèin fât cun sté óvi:
- Lambrósch ed Surbêra
- Lambrósch Grasparòsa
- Lambrósch Arzân
- Lambrósch Salamèin
- Lambrósch Marân
- Lambrósch Mèister
- Lambrósch ed Muntréch
- Lambrósch Viadanèiṣ o Grapèl Rubêrti
Al D.O.C.[modifica | mudéfica la surzéia]
La necesitê ed mèter in règola al carateréstichi, la lōr compusiṣiòun e dôve gh’àn urégin i divêrs lambrósch àn purtê a fêr dal D.O.C. divîşi:
1961 al Mudnèiṣi:
- Lambrusco di Sorbara,
- Lambrusco di Graspa Rossa di Castelvetro,
- Lambrusco di Salamino di Santa Croce
1971 l’Arzâna:
- Lambrusco Reggiano
1976 la Culèini de Scandiân:
- Lambrusco Grasparossa Colli di Scandiano e Canossa,
- Lambrusco Montericco Colli di Scandiano e Canossa
1987 la Mantvâna:
- Lambrusco Mantovano
La stôria[modifica | mudéfica la surzéia]
L’urégin dal nòm an n’é mìa sicûra, a gh’é dû pinsêr a propôṣit. Al prém al vōl che al nòm al deṣvègna da Labrum (mêrzen di câmp). La vîda la(m)brusca la sré còla ch’ la crès saldîva ai mêrzen di câmp e al vèin la(m)bruscus l’é in môd cêr al vèin fât cun sté óva.
La secònda la dà l’urégin dal nòm a l’uniòun dal parôli labo (a tógh) e ruscus (ch’al fûra al palê), d’ed ché ânca l’urégin ed la parôla brósch.
La prōva 'dl'antichitê de sté vîda la vîn da l’etê dal brònz cun la squêrta ed gramustèin ed vîda salvâdgha ind al Teramêri, îṣoli che gnîven só dal padòli fâti dal j aluviòun di fióm e abitêdi da lìòm, prôpria int al zôni ‘d la produsiòun, dal dé d’incō, dal Lambrósch. Êtri catêdi a fân pinsêr che la vîda la fós cgnusûda ânca da 'dl' êtra gînt, in pió di Latèin, ânca da j Etrósch e dai Gâl legór. Dimòndi în al testimuniânsi scréti ed la véta ind l’antichitê de sté vîda, a n’ in pêrla Virgilio ind la só Quînta Bucòlica, a n’in pêrla Catone ind al De Agricoltura, Varone ind la De Rustica per finîr cun Plinio al Vèc ind la só Naturalis Historia. A’s gh’à nutési ânca ‘d un antîgh vèin ch’al spumêva ciamê Aigleucos sèmbra che al gnès fât cun al vîdi lambrusche.
An s’cgnòs mìa ed precîş quând a s’é cumincê a cultivêr sté vîda in môd sèri. Sèmbra che quând în rivê i Longobêrd, che cun la lōr cunversiòn al Cristianèiṣom îven dê véta a dal comunitê 'd atōren al pēv rumâni tr’ al VII e al VIII sècol, a s’fōsen dê a la cultûra dal vîdi dal pôst. Un fât curiōṣ l’é che la zôna dal dé d’incō ed la produsiòun dal Lambrōsch la cumbîna quêṣi in môd perfèt cun la zôna ch’l’ēra sóta a l’avtoritê ed Matélda ed Canòsa che intōren a la fîn dal sécol XI l’à fât ‘n tlarêda fésa ed fortèsi, in cuntât stratègich tra 'd' lōr, ch’la cumincêva dal Castèl ed Canòsa per divèdres principalmèint ind al properietê dal culèini arzâni e mudnèiṣi fîn a la rîva ed dréta dal Po ind al mantvân.
Mó sōl int al 1305 in un documèint ed Pier De Crescenzi ed Bològna a’s pêrla ed tōr in considerasiòun la cultûra 'd la vîda Labrusca. Però bèle int al 1430 a’s gh’à nutèsia ed l’esportasiòun in Frância dal nôster vèin, quând Nicolò III d’Este l’ à dê sté ōrdin: ...che di tutto il vino che veniva condotto a Parigi, la metà del dazio non venisse pagata. La Granduchèsa ed Tuscâna mujêra edFrancesco I De Medici la scrivîva ind al só diâri ed viâz: ... il buon vino di Scandiano fresco e frizzante. Int al 1567 Andrea Bacci, dutōr dal pêpa Sisto VI e studiōṣ dal piânti, al nutêva che: ...sui colli sottostanti l’appennino di fronte a Reggio e Modena si coltivano lambrusche, uve rosse, che danno vini piccanti, odorosi, spumeggianti per auree bollicine, qualora si versino nei bicchieri. Francesco Scacchi, dutōr ed Fabriano, dal sesèint, l’à parlê dal lambrósch prodotto da vite selvatica che poteva essere riprodotta dal seme direttamente.’Na nôta dal 29 utòber dal 1693 ind la cantèina di dóca d’Este l’é nutêda 'n’ impurtânt partîda ‘d óva Lambrusca.
Int al 1700 cîrca, a 's gh' é 'vû un impurtânt nuvitê tètnica per mantgnîr in butélia sté vèin ch' al spóma: a s'é cumincê a druvêr 'na butélia particulêra ciamêda Borgogna , cun la carateréstica 'd avèir un vēder reşistèint e 'd grôs spesōr e al relatîv stumpâj ed sóver tgnû fērom cun l' ajót ed 'na lâsa se no al tendré a saltêr via a câşva 'dla fermentasiòun di sócher ch' la fa 'l gâş.
La préma spartisiòun di trî genér ed vîda cultivêda: al lambrósch ed Surbêra, al Salamèin e al Grâspi Ròsi che şmercêdi cun dal j êtri óvi mēno impurtânti dân urégin a tót i genèr ed lambrósch prodòt l’é 'd Francesco Agazzotti int al 1867.
Int la préma metê dal '900 al Lambrósch l'ēra un vèin sèinsa dóbi sèch e la só s'cióma, prôpria cme p'r al Champagne, l'ēra fâta cper mèz ed 'na secònda fermentasiòun in butélia. Cun l'arîv di nōv sistēma, int al câmp di vèin, la produsiòun dal Lambrósch l'é chersûda dimòndi da i prém ân dal '60, cun la zûnta dal sistēma Charmat. Acsé int i vînt ân dôp al Lambrósch l'é stê vindû dimòndi a l'èster in môd particulêr int i Stêt Unî, dóve al gh' à 'vû dimòndi sucès tânt da rapreşentêr al 50% cîrca di vèin italiân purtê in Amèrica. In cla nasiòun difâti, l'é stê zibî cme un gèner ed Coca-Cola italiâna. .Mó ind j ân '90 la produsiòun dal Lambrōsch al gh' à 'vû un cambiamèint dal pûnt ed vésta 'd la qualitê a scâpit ed còl ed la quantitê. A s' é tintê ed turnêr al j urégin dal lambrósch, pió sèch e pió sustgnû e mēno dōls. Al dé 'd incō la pió grôsa pêrt di Lambrósch miōr an vînen mia incòra purtê a l'èster e quî vindû insém i marchê èster în mia D.O.C. e 'd sôlit a gh'àn mia 'na grôsa qualitê.
Cun al magnêr[modifica | mudéfica la surzéia]
Al Lambrósch l'é un vèin ch' al se spōşa bèin cun i prodòt ed la cuşèina emiliâna, fâta ed prodòt réch ed grâs e savōr. A 's cumbîna bèin ânca cun di magnêr robóst cme la chêrna ed nimêl al sansési e l'agnèl, l'é bòun da bèver cun i furmâj ed la zôna: al Grâna Padân e al Grâna.
Al vîn druvê in cuşèina ânca per preparêr di piât ed l'uşânsa emiliâna cme al sampòun, e al cudghîn, o i prém piât cme al rişôt al Lambrósch e la pâsta al Lambrósch. Sté gèner ed vèin al vîn in pió druvê int la preparasiòun di cocktail, dòunca şmercê a êter alcôlich e frûta e servî cme aperitîv. L'é ânca druvê int la vinoterapia p'r al sō proprietê ed mantgnîr la pèla.
Colegamèin d'ed fōra[modifica | mudéfica la surzéia]
Sît dal Cunsôrsi di Lambrósch Mudnèiṣ
Sît dal Consorzio Vini Reggiano
Sît dal Cunsôrsi dal Lambrósch
Sît dal Cunsôrsi dal Lambrósch Mantvân